Gevelsteen
Vroeger, toen er nog geen huisnummering bestond, fungeerden gevelstenen als een soort adresaanduiding. De voorstelling en de eventuele tekst op de steen hadden op de een of andere manier een relatie tot de bouwer, bewoner, eigenaar of gebruiker van het pand. In steden met een oud historische kern zijn er nog veel bewaard gebleven, bijvoorbeeld in Amsterdam die er nog ongeveer 650 kent.
Paardenburgh
Omdat boerderijen minder dicht op elkaar staan dan woningen was er minder aanleiding om gevelstenen te plaatsen. Maar er zijn uitzonderingen, bijvoorbeeld de rijk versierde boerderijen in Noord- en Zuid-Holland. Vaak betrof het pachtboerderijen die in bezit waren van welvarende stedelingen. Een fraaie architectuur en eventueel een gevelsteen moesten het bezit de gepaste status verlenen. Een fraai voorbeeld is de boerderij de Paardenburgh in Zwammerdam. Het bouwjaar en de naam ervan zijn weergegeven op een fraaie, grote gevelsteen die boven de voordeur is aangebracht. Daarop flankeren twee paarden en een toren. De gevelsteen vormt de bekroning van een fraaie, classicistische deuromlijsting.
Booms Hof
Soms werd er om een andere reden een gevelsteen geplaatst, bijvoorbeeld om de aandacht te vestigen op een eigendomsoverdracht, echtverbinding, verbouwing of, zoals bij de in het Noord-Limburgse Horst gelegen boerderij ‘Booms Hof’ het geval is, om de functie aan te geven. Bovenin de topgevel van de boerderij is een grote plaquette aangebracht met de tekst ‘Bouwery met Gods zegen door spaarzaamheid en vlyt den Amen toegewyd 1827’. Die verwijst onmiskenbaar naar de vroegere functie van de boerderij, die vroeger ook wel de ‘armenboerderij’ werd genoemd. Ze was in het bezit van het Burgerlijk Armbestuur, een gemeentelijke organisatie die de ondersteuning van de arme en behoeftige mensen in Horst ten doel had. Het jaartal 1827 waarmee de tekst wordt besloten, leert ons voorzichtig te zijn met de interpretatie van jaartallen op gebouwen. Vaak worden ze ten onrechte verbonden met de stichting van een gebouw. Ook in dit geval moet er iets anders aan de hand zijn, want de ‘Booms Hof’ is in haar huidige vorm in 1880 gebouwd. Het blijkt dat de boerderij een voorganger heeft gehad die uit de achttiende of misschien wel uit de zeventiende eeuw dateerde. Die oude ‘Booms Hof’ die op dezelfde plaats lag, kon in 1827 door het Armenbestuur van Horst worden aangekocht. Daaraan herinnert de plaquette.
Restauratie van gevelstenen
Gevelstenen worden bij restauraties en opknapbeurten nogal eens vergeten. Vaak zijn ze in de loop van de tijd door weer en wind aangetast. Afhankelijk van de steensoort zijn ze dan verweerd of versuikerd. Vaak worden ze dan in dezelfde kleur geschilderd als het houtwerk of de muur, waardoor ze nog minder zichtbaar worden. Oorspronkelijk waren de gevelstenen veelkleurig beschilderd. Soms waren de kleuren aan de heraldiek ontleend, bijvoorbeeld bij gevelstenen als de Vergulde Wan, de Blauwe Olifant, de Rode Leeuw enzovoorts. In andere gevallen kregen ze natuurlijke kleuren.
Bron
De tekst is gebaseerd op:
- 'Gevelstenen', Landleven 4e jaargang, nummer 5- september/oktober 1999
