Keldervenster
Een keldervenster geeft licht in de kelder en is belangrijk voor het ventileren van de kelder. Veel oude boerderijen hebben één of meerdere keldervensters waarvan de onderdorpel vaak net boven het maaiveld uitkomt. Als de onderdorpel onder het maaiveld ligt is er een koekoek gemaakt. Koekoeken komen in steden vaker voor dan bij boerderijen.
De voorloper van de koelkast
Omdat een kelder verzonken ligt in de grond is de temperatuur van de kelder constanter dan van de rest van het gebouw. ’s Zomers is het in de kelder koeler. ’s Winters blijft de kelder vorstvrij.
De melk koel houden
Bij zuivelboerderijen moesten er grote hoeveelheden melk koel gehouden worden. Deze boerderijen hebben grote melkkelders. Deze keldervensters waren voorzien van dubbele luiken die ‘s nachts werden opengezet om de koele lucht binnen te halen. Als ‘s morgens de temperatuur begon op te lopen werden ze weer gesloten. Ook hadden deze melkkelders soms een extra groot keldervenster dat speciaal zo gemaakt was dat de melkbussen gemakkelijk van buiten direct in de kelder gezet konden worden. Hiervoor waren de kelderspijlen in een draaibaar raamwerk gevat.
Sommige oude 17-eeuwse zuivelboerderijen, met name in Zuid-Holland, hadden aan de buitenzijde geschilderderde kruizen als afweerteken boven de keldervensters om kwade machten en boze verderfelijke geesten buiten de deur te houden, vooral dus om de zuivelproducten te beschermen tegen bederf.
Dieven buiten houden
In de keldervensteropeningen waren spijlen geplaatst om ongenode gasten buiten te houden. Uit zuinigheid werden vaak afwisselend ijzeren en goedkopere houten spijlen gebruikt. De ijzeren spijlen stonden dicht genoeg bij elkaar om menselijke indringers buiten te houden terwijl de houten spijlen ervoor zorgden dat ook de kat er niet in kon.
Onderdorpel
Bij de kozijnen van keldervensters kan men soms ook een natuurstenen onderdorpel aantreffen, omdat een onderdorpel die net boven het straatniveau gelegen is erg gevoelig is voor inwateren en houtrot. De ijzeren spijlen zijn dan gevat in de natuurstenen onderdorpel en aangegoten met lood. Als het ijzer in de onderdorpel oproest, raakt de onderdorpel beschadigd. Meestal splijt de onderdorpel dan in tweeën. Demonteren, schoonmaken, ontroesten, behandelen en weer terugplaatsen is dan vaak echter de enige oplossing.
.jpg)
[afbeelding: Keldervenster interieur (Vlaardingen).jpg|thumb|Aan de binnenzijde van dit keldervenster is te zien dat ijzeren en houten spijlen afwisselend zijn toegepast. Het keldervenster heeft oorspronkelijk een binnenluik gehad waarvan het hang- en sluitwerk nog voor een deel aanwezig is. (foto: Bureau Helsdingen)]]
Bron
De tekst is gebaseerd op:
- Pubben, T, Historische Boerderijen (1997) p.30,31
- Vrij, L, Boerenerven op het landgoed Twickel (2004) p.94,97
