Opkamer
In veel boerderijen lag de kelder, vaak de melkkelder, vroeger voor ongeveer de helft onder de grond en voor de rest erboven. Daardoor lag de kamer boven deze kelder hoger dan de andere vertrekken in huis. Deze zogenoemde opkamer werd in de verschillende streken anders gebruikt. Zo deed de ruimte op de zandgronden meestal dienst als slaapkamer en werd ze in de rijkere weidegebieden gebruikt als nette kamer.
Functie
De opkamer vervulde verschillende functies. Kenmerkend aan de opkamers van de keuterboerderijtjes in Brabant en Limburg zijn hun formaat: ze hebben meestal een vloeroppervlak van twee bij twee meter en door de lage bouw van de boerderij een stahoogte van amper 1,70 meter. Meestal was ze in gebruik als slaapvertrek, maar in de kaasstreken deed ze ook wel dienst als kaaskamer. In fel contrast met de armelijke opkamertjes van de keuterboerderijtjes staan de grote opkamers van de welvarende boerderijen uit de weidestreken. Zo was de opkamer boven de grote melkkelder in de kop van de Friese kop-hals-rompboerderij meestal als nette kamer ingericht. De grote opkamer was uitgerust met mooie meubels, een wand met bedsteden of kasten, houten lambrisering en een fraai betegelde stookplaats. De kamer werd alleen tijdens bijzondere gebeurtenissen gebruikt, zoals een huwelijk. En bij een sterfgeval werd de overledene er opgebaard en vanaf daar via de voordeur naar buiten gedragen. In de pachtboerderijen van rijke stedelingen in de Noord-Hollandse polder was de opkamer vaak als herenkamer ingericht. Als de eigenaar zijn bezit bezocht of als hij in de zomer de hitte van de stad wilde ontvluchten, verbleef hij in deze kamer.
Overstromingen
In de Alblasserwaard (Zuid-Holland) kon de opkamer ook een functie hebben als woonkamer bij overstromingen. Dit gebied werdt nogal eens geteisterd door dijkdoorbraken. Het water stond dan soms maanden lang op het land. Het boerengezin woonde dan in de opkamer. Deze had daarvoor een eigen voordeur. In de gevel is deze vloeddeur bij oude boerderijen te herkennen aan een deur die anderhalve meter boven het maaiveld begint en waar geen trap naar toe gaat. Opkomers werden in de Alblasserwaard dan ook wel waterkamers genoemd.
In enkele gevallen is niet alleen de opkamer verhoogd, maar ook de middenbeuk of het gehele voorhuis. De opkamer was voorzien van een schouw, zodat de ruimte verwarmd kon worden, en zodat men er kon koken. In boerderijen zonder opkamer werd bij overstromingen gebruik gemaakt van de zolder boven het woongedeelte.
Architectuur
Aan de buitenkant van de boerderijen in voormalige arme streken is vaak te zien of het gebouw is uitgerust met een kelder en daarboven een opkamer: in de buitengevel bevindt zich een laag geplaatst keldergat of –raam en een opkamerraam dat hoger is geplaatst dan de overige ramen in de gevel. Daarnaast is het opkamerraam vaak kleiner dan de andere ramen in de gevel. Aan de boerderijen van welvarende boeren die vlakbij de stad woonden, was de aanwezigheid van een kelder en opkamer minder goed zichtbaar. Vanuit het oogpunt van stedelijke architectuur waren ramen van ongelijke hoogte uit den boze. Om de gevel een statiger aangezicht te geven, moest er symmetrie in worden gebracht. Dit werd bereikt door het opkamerraam dezelfde omvang te geven als de andere ramen in de gevel en dit raam ook op dezelfde hoogte te plaatsen. Het gevolg daarvan was wel dat het raam in de opkamer bijna geen borstwering had en op vloerhoogte begon.
Stenen kamer
De opkamer wordt in verschillende streken van ons land ook wel stenen kamer genoemd. De naam verwijst naar de tijd dat er nog maar mondjesmaat baksteen beschikbaar was en alleen de kelder en de opkamer daarboven van steen werden gebouwd. De rest van de boerderij werd opgetrokken uit materialen die goedkoper en beter voorhanden waren. Een enkele boerderij draagt nog steeds de naam ‘Stenen kamer’.
Bron
De tekst is gebaseerd op:
- 'De Opkamer', Landleven 12e jaargang, nummer 8 – december 2007
- Bouwhistorie van boerderijen. Ontstaan en vorm van de boerderijen in Alblasserwaard en Vijfherenlanden, Stichting Boerderij en Erf Alblasserwaard – Vijfherenlanden 2001
- Bureau Helsdingen
Links
- kelder
- zandgrond
- weidegebied
- keuterboerderij
- kop-hals-rompboerderij
- lambrisering
- stookplaats
- herenkamer
- gevel
- borstwering
- vloeddeur
