Witte pigmenten

Vroeger waren er twee belangrijke witte pigmenten; loodwit en zinkwit. Elke verf heeft twee belangrijke bestanddelen; het pigment en het bindmiddel. Een pigment is een poedervormige stof die kleur geeft aan de verf. Het bindmiddel zorgt ervoor dat de pigmentdeeltjes aan elkaar en aan de ondergrond hechten.

Historisch kleurgebruik

Bij een goede restauratie is een op de historie gebaseerde kleurkeuze belangrijk. Om de ontwikkeling van het historisch kleurgebruik te begrijpen, is enige kennis over de belangrijkste historische pigmenten nodig.

Witte pigmenten

Witte pigmenten worden veel gebruikt, zowel als mengkleur als voor zuiver witte verf. Vroeger gebruikte men loodwit. Het geeft een duurzame en elastische verf, die vaak als grondverf en als basis gebruikt werd voor andere kleuren. Het is enigszins geelachtig wit van kleur. Loodwit wordt gemaakt uit lood en is daarom erg giftig. Loodwit kan soms verkleuren. Pas in de tweede helft van de 19^de eeuw ging men regelmatig zinkwit gebruiken. Zinkwit is niet giftig en helaas alleen geschikt voor binnen. Tegenwoordig gebruikt men voor de betere synthetische verven vooral titaanwit. Titaanwit dekt enorm goed en is witter dan wit. Zuiver titaanwit doet pijn aan de ogen. Daarom moeten we op historische panden nooit zuiver witte synthetische verf toepassen, maar een gebroken wit.

Overzicht van de belangrijkste gebruikte witte pigmenten en kleuren van 1600-1950

Loodwit werd van de 17^de eeuw tot halverwege de 20^ste eeuw gebruikt. Vanaf de 19^de eeuw tot het eerste kwart van de 20^ste eeuw werd ook zinkwit gebruikt. Titaanwit wordt vanaf de 20^ste eeuw gebruikt. Veel gebruikte pigmenten zijn met een volle kleur weergegeven. Minder vaak gebruikte pigmenten zijn gestreept weergegeven in de tabel. Zie voor een volledig overzicht pigmenten.

Overzicht van de belangrijkste gebruikte witte pigmenten van 1600-1950.

Kleurnummers

Met een bepaald pigment kan men een bepaalde kleur maken. Hoe die kleur precies uitpakt is onder andere afhankelijk van het gebruikte bindmiddel, de mengverhouding, de ondergrond en de lichtinval. Daarnaast zijn historische pigmenten vaak natuurlijke stoffen en dus nooit constant van kwaliteit en kleur. Ook zorgen verwering en vervuiling voor het veranderen van de kleuren. De genoemde kleurnummers zijn daarom slechts een indicatie!

Verder kunnen foto’s en beeldschermen onderling sterk verschillen in de weergave van een kleur (dit is goed te zien in een tv-winkel). Ook zijn kleuren in een boek of een folder onbetrouwbaar. Alleen een echte verfwaaier geeft een betrouwbare weergave van een kleur.

Tot slot komen de namen die verffabrikanten aan bepaalde kleuren geven lang niet altijd overeen met de kleuren die verkregen worden als de genoemde pigmenten in olie worden aangemaakt.

De bovenstaande kanttekeningen in acht nemend volgen hieronder toch hier enkele kleurnummers ter indicatie, omdat dit de enige betrouwbare manier is om weer te geven hoe een kleur eruitziet.

Loodwit (aangemaakt in lijnolie)

Kleurmonster van loodwit op hout. Links is loodwit gemengd in standolie. Rechts is loodwit gemengd in lijnolie. Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie. Foto: Frits van der Gronde

ACC code: F9.07.80 of F6.04.83

NCS code: 4322 B of 1105-Y21R of 0903-Y27R of 4327 B

RAL code: 1013 of 9001

Loodwit (aangemaakt in standolie)

ACC code: F6.04.83 of F6.05.85

NCS code: 0903-Y27R of 4327 B

RAL code: 9001

Zinkwit (aangemaakt in standolie)

Kleurmonster van zinkwit op hout, gemengd in standolie. Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie. Foto: Frits van der Gronde

ACC code: GN.02.88

NCS code: -

RAL code: 9010

Titaanwit (aangemaakt in standolie)

Kleurmonster van titaanwit op hout, gemengd in standolie. Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie. Foto: Frits van der Gronde

ACC code: GN.02.88

NCS code: -

RAL code: 9010 (maar iets geler)

Verder lezen

• Het boek ''Kleur op boerderijen''
• 1.0 Historisch verantwoord kleurgebruik
• 2.0 Stel het nadenken over kleuren niet uit tot de schilder komt
• 3.0 Traditionele verf
  • 3.1 Bindmiddelen
  • 3.2 Ondergronden
  • 3.3 Pigmenten
    • Natuurlijke pigmenten
    • Witte pigmenten
      • Loodwit
    • Oker pigmenten
      • Gele oker
      • Rode oker
    • IJzeroxide pigmenten
      • Paarse dodekop
    • Gele pigmenten
    • Rode pigmenten
      • Kraplak
      • Loodmenie
      • Vermiljoen
      • Cadmiumrood
    • Blauwe pigmenten
      • Lapis lazuli
      • Smalt
      • Berlijns blauw of Pruisisch blauw
      • Kobaltblauw
      • Synthetisch ultramarijn blauw of vliegenblauw
    • Groene pigmenten
      • Spaansgroen
      • Chroomoxidegroen
    • Bruine pigmenten
    • Zwarte pigmenten
  • 3.4 Kleuren
  • 3.5 Decoratieschilderwerk
• 4.0 Kalkverf en andere waterachtige verven
• 5.0 Teer, teerproducten en teervervangers
• 6.0 Kleurgebruik op boerderijen
• 7.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik op het exterieur
• 8.0 Regionale verschillen in kleurgebruik in het Groene Hart
• 9.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik in het interieur
• 10.0 Verkleuren van verf
• 11.0 De kleurkeuze
• 12.0 Kleur, monumenten en welstand
• 13.0 Kleurnummers

Bron

Deze tekst is gebaseerd op:

• Ineke de Visser, Kleur op boerderijen. In het groene hart van Holland (Hardinxveld-Giessendam 2006)

Deze publicatie is tot stand gekomen door eigen onderzoek en o.a. de volgende bronnen:

• M. de Keijzer en P. Keune, Pigmenten en bindmiddelen (Amsterdam, 2001)
• L. Simis, bewerkt door H. Janse, en J. Berghuis jr., Schilder- en Verfkunst (’s-Gravenhage, z.j.)
• H.J. Zantkuyl, Bouwen in Amsterdam (Amsterdam, 1973-1992 p. 94-108)