Puthaal

Uit Agriwiki
Waterput met puthaal. Bron: J. Bos, Museumgids Nederlands Openluchtmuseum (1977), p.28.
Waterput met puthaal en een wagenwiel als emmerrek, Harreveld (NOM). Bron: J. Bos, Museumgids Nederlands Openluchtmuseum (1977), p.31.
Boerderij De Kraai, Ruurlo, met op de voorgrond een wagenwiel in gebruik als emmerrek. Bron: J. Voskuil, Van vlechtwerk tot baksteen (Arnhem/ Zwolle, 1979), p.63.

Water op het erf is een onmisbaar element. Drinkwater kwam over het algemeen uit waterputten en vanaf de 18de eeuw ook uit de pomp.

Het water uit een put werd meestal in een emmer met een lange puthaal omhoog gehesen. De puthaal (ook wel haal of putmik genoemd) was gemaakt van een lange balk of boomstam. Deze werd vaak in een verticaal in de grond geplaatste ronde paal of boomstam gestoken die een vertakking had. In de oksel van de vertakking werd het scharnierende punt van de puthaal gemaakt. In Overijssel (Twente) werd hiervoor ook wel een zware vierkante paal gebruikt met een uitsparing waar de puthaal doorheen werd gestoken. De bovenkant werd vervolgens vaak afgewerkt met een dakje of een sierlijke (ui-vormige) knop.

Onderaan de puthaal werd een contragewicht aangebracht. Hier werd dikwijls een gedeelte van de kluit van de boomstam waar de puthaal uit bestond voor gebruikt.

Wanneer de put niet werd gebruikt, kon de haal met de haak waar de emmer aan vastzat worden vastgezet aan de rand van de waterput. Bovenaan de putwand was hier vaak met een beugel een uitsparing voor aangebracht. Tussen de put en de puthaal bevond zich vaak een rek om emmers en melkbussen op uit te laten lekken. Zo'n emmerrek werd vaak gemaakt van een oud wagenwiel dat horizontaal op een paaltje werd geplaatst.

Puthalen zijn nog lang tot in de 20ste eeuw in gebruik geweest om water mee te putten. Vooral in Twente en in de Achterhoek, maar ook in de Betuwe en Noord Brabant komen veel waterputten voor die een puthaal hebben (gehad).

Een andere methode om water uit een put te halen was door middel van een putslinger.

Bron[bewerken | brontekst bewerken]

  • P. van Cruyningen e.a., Het Boerderijen Boek (Zwolle, 2003), p. 420.
  • Bureau Helsdingen, Vianen

Links[bewerken | brontekst bewerken]

Verder lezen[bewerken | brontekst bewerken]

  • Restauratievademecum DOCblad Waterput 02-2 en 02-3.