Stiepelteken: verschil tussen versies
k |
|||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| + | [[Bestand:Stiepelteken - Geesteren - 20447978 - RCE.jpg|miniatuur|Stiepelteken in Geesteren]] | ||
De oudere [[hallenhuisboerderij|hallenhuisboerderijen]] in het oosten van het land hebben vaak een opmerkelijk detail: het stiepelteken. Dit is een versiering van de [[stiepel]], meestal ter halve hoogte. Het is aangebracht op de uitneembare [[middenstijl]] van de grote dubbele deuren die toegang geven tot de [[deel]] of de [[schuur]]. Deze eikenhouten [[stijl]] wordt [[middelaar]], baanderboom, stijl, stiel of [[stiepel]] genoemd. Het woord ‘stiepel’ betekent [[stut]] of steunpaal. Deze paal rust in het stiepelgat in de [[zul]], de [[eikenhout|eikenhouten]] drempel van de deel, en heeft als doel de grote deuren steun te geven. | De oudere [[hallenhuisboerderij|hallenhuisboerderijen]] in het oosten van het land hebben vaak een opmerkelijk detail: het stiepelteken. Dit is een versiering van de [[stiepel]], meestal ter halve hoogte. Het is aangebracht op de uitneembare [[middenstijl]] van de grote dubbele deuren die toegang geven tot de [[deel]] of de [[schuur]]. Deze eikenhouten [[stijl]] wordt [[middelaar]], baanderboom, stijl, stiel of [[stiepel]] genoemd. Het woord ‘stiepel’ betekent [[stut]] of steunpaal. Deze paal rust in het stiepelgat in de [[zul]], de [[eikenhout|eikenhouten]] drempel van de deel, en heeft als doel de grote deuren steun te geven. | ||
===Vormgeving=== | ===Vormgeving=== | ||
Het oudste stiepelteken is waarschijnlijk het schuin geplaatste maalkruis of Sint Andrieskruis. Daarin wordt nogal eens een zandloper gezien. Die zou symbool staan voor het voortschrijden van de tijd en de vergankelijkheid van het aardse bestaan. Anderen beweren dat het kruis staat voor de X, de Griekse beginletter van de naam Christus. Midden door de X is wel eens een horizontale groef aangebracht. De betekenis daarvan is onbekend. Stiepeltekens werden vroeger vaak verrijkt met initialen en jaartallen. En in het katholieke noorden en oosten van Twente wordt de zandloper op de stiepel ook wel eens gecombineerd met religieuze symbolen, bijvoorbeeld hostie en kruis. Religieuze symbolen, bijvoorbeeld miskelk en kruis, komen soms ook als zelfstandig gebruikte stiepeltekens voor. Weer andere motieven zijn de ruit, stervormen en op een rad lijkende motieven die wel als zonnerad worden aangeduid. Lange tijd zijn de stiepeltekens in het ongeverfde eikenhout van de stiepel ingesneden. Vanaf de negentiende eeuw werden ze ook wel geschilderd: de onderste helft vaak in een donkere, meestal groene kleur en de bovenste helft in een lichte tint, vaak wit. Op de overgang van beide kleuren bevindt zich dan het stiepelteken, vaak in afwijkende kleur. In de omgeving van Enschede wordt de zandloper meestal rood geschilderd. | Het oudste stiepelteken is waarschijnlijk het schuin geplaatste maalkruis of Sint Andrieskruis. Daarin wordt nogal eens een zandloper gezien. Die zou symbool staan voor het voortschrijden van de tijd en de vergankelijkheid van het aardse bestaan. Anderen beweren dat het kruis staat voor de X, de Griekse beginletter van de naam Christus. Midden door de X is wel eens een horizontale groef aangebracht. De betekenis daarvan is onbekend. Stiepeltekens werden vroeger vaak verrijkt met initialen en jaartallen. En in het katholieke noorden en oosten van Twente wordt de zandloper op de stiepel ook wel eens gecombineerd met religieuze symbolen, bijvoorbeeld hostie en kruis. Religieuze symbolen, bijvoorbeeld miskelk en kruis, komen soms ook als zelfstandig gebruikte stiepeltekens voor. Weer andere motieven zijn de ruit, stervormen en op een rad lijkende motieven die wel als zonnerad worden aangeduid. Lange tijd zijn de stiepeltekens in het ongeverfde eikenhout van de stiepel ingesneden. Vanaf de negentiende eeuw werden ze ook wel geschilderd: de onderste helft vaak in een donkere, meestal groene kleur en de bovenste helft in een lichte tint, vaak wit. Op de overgang van beide kleuren bevindt zich dan het stiepelteken, vaak in afwijkende kleur. In de omgeving van Enschede wordt de zandloper meestal rood geschilderd. | ||
| + | [[Bestand:Deeldeuren achtergevel - Lemselo - 20480451 - RCE.jpg|miniatuur|Deeldeuren met stiepelteken in Lemselo]] | ||
===Functie=== | ===Functie=== | ||
| − | Er zijn theorieën die beweren dat de stiepeltekens magische of aan de natuurgodsdiensten ontleende betekenissen hebben. Ze zouden bedoeld zijn geweest om onheil af te wenden en moesten de boerderij en haar bewoners beschermen tegen kwade invloeden, vergelijkbaar met het [[afweerkruis]]. Omdat over stiepeltekens nogal wat volksverhalen de ronde doen, is het echter moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden. | + | Er zijn theorieën die beweren dat de stiepeltekens magische of aan |
| + | |||
| + | de natuurgodsdiensten ontleende betekenissen hebben. Ze zouden bedoeld zijn geweest om onheil af te wenden en moesten de boerderij en haar bewoners beschermen tegen kwade invloeden, vergelijkbaar met het [[afweerkruis]]. Omdat over stiepeltekens nogal wat volksverhalen de ronde doen, is het echter moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden. | ||
===Bron=== | ===Bron=== | ||
| Regel 20: | Regel 24: | ||
===Verder lezen=== | ===Verder lezen=== | ||
| + | <gallery> | ||
| + | Bestand:Stiepelteken nr. F 23-4 - Hertme - 20477913 - RCE.jpg|Stiepelteken in Hertme | ||
| + | Bestand:Detail dwarsdeelschuur- stiepelteken in het midden van de schuurdeurpost - Tilligte - 20449946 - RCE.jpg|Stiepelteken in dwarsdeelschuur Tilligte | ||
| + | Bestand:Deeldeuren met stiepel(teken) - Nutter - 20478002 - RCE.jpg|Deeldeuren met stiepelteken in Nutter | ||
| + | </gallery> | ||
* | * | ||
[[Categorie:Landleven]] | [[Categorie:Landleven]] | ||
[[Categorie: boerderijtypologie]] | [[Categorie: boerderijtypologie]] | ||
| + | [[Categorie:Overijssel]] | ||
Huidige versie van 30 dec 2023 om 10:09
De oudere hallenhuisboerderijen in het oosten van het land hebben vaak een opmerkelijk detail: het stiepelteken. Dit is een versiering van de stiepel, meestal ter halve hoogte. Het is aangebracht op de uitneembare middenstijl van de grote dubbele deuren die toegang geven tot de deel of de schuur. Deze eikenhouten stijl wordt middelaar, baanderboom, stijl, stiel of stiepel genoemd. Het woord ‘stiepel’ betekent stut of steunpaal. Deze paal rust in het stiepelgat in de zul, de eikenhouten drempel van de deel, en heeft als doel de grote deuren steun te geven.
Vormgeving[bewerken | brontekst bewerken]
Het oudste stiepelteken is waarschijnlijk het schuin geplaatste maalkruis of Sint Andrieskruis. Daarin wordt nogal eens een zandloper gezien. Die zou symbool staan voor het voortschrijden van de tijd en de vergankelijkheid van het aardse bestaan. Anderen beweren dat het kruis staat voor de X, de Griekse beginletter van de naam Christus. Midden door de X is wel eens een horizontale groef aangebracht. De betekenis daarvan is onbekend. Stiepeltekens werden vroeger vaak verrijkt met initialen en jaartallen. En in het katholieke noorden en oosten van Twente wordt de zandloper op de stiepel ook wel eens gecombineerd met religieuze symbolen, bijvoorbeeld hostie en kruis. Religieuze symbolen, bijvoorbeeld miskelk en kruis, komen soms ook als zelfstandig gebruikte stiepeltekens voor. Weer andere motieven zijn de ruit, stervormen en op een rad lijkende motieven die wel als zonnerad worden aangeduid. Lange tijd zijn de stiepeltekens in het ongeverfde eikenhout van de stiepel ingesneden. Vanaf de negentiende eeuw werden ze ook wel geschilderd: de onderste helft vaak in een donkere, meestal groene kleur en de bovenste helft in een lichte tint, vaak wit. Op de overgang van beide kleuren bevindt zich dan het stiepelteken, vaak in afwijkende kleur. In de omgeving van Enschede wordt de zandloper meestal rood geschilderd.
Functie[bewerken | brontekst bewerken]
Er zijn theorieën die beweren dat de stiepeltekens magische of aan
de natuurgodsdiensten ontleende betekenissen hebben. Ze zouden bedoeld zijn geweest om onheil af te wenden en moesten de boerderij en haar bewoners beschermen tegen kwade invloeden, vergelijkbaar met het afweerkruis. Omdat over stiepeltekens nogal wat volksverhalen de ronde doen, is het echter moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden.
Bron[bewerken | brontekst bewerken]
De tekst is gebaseerd op:
- 'Stiepeltekens op Hallenhuisboerderijen', Landleven 8e jaargang, nummer 2 - maart/april 2003.
- Bouwhistorie van boerderijen. Ontstaan en vorm van de boerderijen in Alblasserwaard en Vijfherenlanden, Stichting Boerderij en Erf Alblasserwaard – Vijfherenlanden 2001.
Links[bewerken | brontekst bewerken]
Verder lezen[bewerken | brontekst bewerken]
Stiepelteken in Hertme
Stiepelteken in dwarsdeelschuur Tilligte
Deeldeuren met stiepelteken in Nutter
_-_Nutter_-_20478002_-_RCE.jpg)
