Graan

Tarwe

Granen behoren tot de meest geplante gewassen ter wereld. Graan is een verzamelnaam voor de zaden van grassen, waaronder tarwe, gerst, rijst en rogge. Deze graangewassen zijn een goede bron van vitaminen, mineralen, vetten, koolhydraten en eiwitten, en zijn dan vormen dan ook al honderdduizenden jaren een belangrijke voedingsbron voor mens en dier.

Geschiedenis

Voor de landbouwrevolutie speelde graan al een belangrijke rol in het dieet van de prehistorische mens. Jagers en verzamelaars jaagden op dieren en zochten wilde planten om te eten. Rond de 23.000 tot 5.000 jaar geleden werd in verschillende gebieden op de wereld voor het eerst landbouw bedreven. De zaden van wilde granen, de voorouders van tarwe, gerst, gierst, rijst, rogge, haver en mais, en bewaard zodat ze vervolgens opnieuw konden worden uitgezaaid.

Graan in Nederland

In Nederland werden de eerste granen rond 4000 v.Chr. geïntroduceerd. Op de lössgronden van Zuid-Limburg werden o.a. emmer, tarwe, gerst en eenkoren geteeld. Deze gewassen pasten zich in de loop der tijd aan aan de lokale omstandigheden. Zo ontstonden zogenoemde landrassen, groepen planten die door mensen in stand worden gehouden maar zich zonder ingrijpen van de mens aanpassen aan de groei- of leefomgeving. In de vroege en hoge middeleeuwen werd graan, met name gerst, geleidelijk het belangrijkste voedselgewas. Van de gerstkorrels werd brij gekookt, of werden broden van gebakken. Later werd tarwe bijna overal het meest geteelde graangewas.

Twintigste eeuw

Tarweverbouwing in de Peel

De landrassen die duizenden jaren geleden in Nederland waren ontstaan verdwenen aan het begin van de 20e eeuw. Ze werden ingeruild voor uniforme rassen met een hogere opbrengst. De veel geteelde landrassen 'Zeeuwse tarwe' en 'Gelderse tarwe' (beide ook weer bestaande uit een veel verschillende tarwesoorten) werden vervangen door de Engelse tarwerassen 'Essex' en 'Squarehead'. De nieuwe Engelse rassen werden gekruist met de Nederlandse landrassen en creëerden onder andere het bekende ras Wilhelmina, dat tot ca. 1940 grootschalig werd verbouwd.

Bronnen

• Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN). 'Graan en graanachtigen.' Erfgoed Rassen, https://subsites.wur.nl/nl/erfgoedrassen/rassen/graan-en-graanachtigen.htm#:~:text=Rond%204000%20v.,omstandigheden%20waar%20ze%20werden%20geteeld.
• Maat, Harro. 'De veredeling van tarwe in Nederland.' NEHA-Jaarboek voor economische bedrijfs- en techniekgeschiedenis, pp. 86-92.