5.3 Gedestilleerde koolteer

Overzicht van teerachtige producten: Black Varnish, carbolineum, koolteer en een bonk pek. Deze producten worden uitgesmeerd met een ‘bokkepoot’. Foto: Frits van der Gronde

De teerlaag vormt een gebobbelde structuur. De naad tussen de delen is dichtgemaakt met in pek gedrenkt touw: de ‘pikdraad’. Foto: Frits van der Gronde

Grote en kleine houten schuren werden gemaakt van potdekselwerk en daarna geteerd. Bron: Museum De Koperen Knop

In de 19^de eeuw kwamen er in ons land gasfabrieken waarbij stadsgas voor verwarming en verlichting werd gewonnen uit steenkool. Dit leverde als afvalproduct de bekende gedestilleerde koolteer, of steenkoolteer op. Steenkoolverwerking geeft ook andere (bij)producten die gebruikt worden voor het verduurzamen van hout zoals carbolineum. De koolteer werd populair als een goedkope vervanger voor de Stockholmer houtteer. Er zijn wel duidelijke verschillen. Koolteer trekt minder goed in het hout en heeft de neiging om het hout te verstikken. Zeer oude planken, die elk jaar werden behandeld met koolteer hebben een kenmerkende bobbelige buitenhuid. Achter deze harde laag kan zich vocht ophopen. Oude, vaak geteerde planken in potdekselwerk bestaan soms vrijwel alleen nog uit een teerlaag, terwijl daarachter het hout door boktorren is weggevreten. Koolteer is zwart van kleur en heeft gezorgd voor het kenmerkende karakter van de zwarte schuren in de Alblasserwaard. Koolteer werd behalve voor houtwerk ook gebruikt voor het onderhoud van ijzerwerk zoals muurankers, en voor het waterafstotend maken van een gemetselde plint onder aan een bakstenen wand. Koolteer bevat veel giftige bestanddelen. Enerzijds zorgt dit voor de bescherming van het hout tegen insecten, anderzijds geeft dit een milieuprobleem. Daarom is gedestilleerde koolteer in Nederland inmiddels uit de handel genomen.

Verder lezen

• Het boek ''Kleur op boerderijen''
• 1.0 Historisch verantwoord kleurgebruik
• 2.0 Stel het nadenken over kleuren niet uit tot de schilder komt
• 3.0 Traditionele verf
• 4.0 Kalkverf en andere waterachtige verven
• 5.0 Teer, teerproducten en teervervangers
  • 5.1 Houtteer
  • 5.2 Pek
  • 5.3 Gedestilleerde koolteer
  • 5.4 Carbolineum
  • 5.5 Black Varnish
• 6.0 Kleurgebruik op boerderijen
• 7.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik op het exterieur
• 8.0 Regionale verschillen in kleurgebruik in het Groene Hart
• 9.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik in het interieur
• 10.0 Verkleuren van verf
• 11.0 De kleurkeuze
• 12.0 Kleur, monumenten en welstand
• 13.0 Kleurnummers

Bron

Deze tekst is gebaseerd op:

• Ineke de Visser, Kleur op boerderijen. In het groene hart van Holland (Hardinxveld-Giessendam 2006)
• Piet den Hertog, Teer, teerproducten en teervervangers. In: Nieuwsbrief Boerderij & Erf Alblasserwaard Vijfherenlanden, jaargang 11, nr. 17, maart 2009, pp. 10-11. [1]

Deze publicatie is tot stand gekomen door eigen onderzoek en o.a. de volgende bronnen:

• M. de Keijzer en P. Keune, Pigmenten en bindmiddelen (Amsterdam, 2001)
• L. Simis, bewerkt door H. Janse, en J. Berghuis jr., Schilder- en Verfkunst (’s-Gravenhage, z.j.)
• H.J. Zantkuyl, Bouwen in Amsterdam (Amsterdam, 1973-1992 p. 94-108)